در این مقاله میخوانید:
چرا باید این مقاله را بخوانید؟
با توجه به سوالات زیادی که خوانندگان مجلهی سلامت در مورد سرگیجه پرسیده بودند، لازم دانستیم که با انتشار مقالهی جامعی به تمامی سوالات پاسخ دهیم و ابهامات را برطرف سازیم.
تعریفی برای سرگیجه
اگر خیلی سریع از حالت نشسته یا دراز کشیده، بلند شوید احتمالا احساس سرگیجه یا سبکی سر میکنید.
سرگیجه غالباً به عنوان حسی از چرخش توصیف میشود. حسی شبیه به اینکه دنیا در حال چرخیدن است.
برخی افراد نیز سرگیجه را تحت عنوان: از دست دادن تعادل، سبکی سر و مشکل در راه رفتن توصیف میکنند.
در واقع سرگیجه یک بیماری نیست بلکه یک علامت است.
دو نوع سرگیجه مختلف وجود دارد: سرگیجهی محیطی و سرگیجهی مرکزی.
طبق تحقیقات موسسهی آمریکایی تعادل و سرگیجه، سرگیجهی محیطی معمولاً شدیدتر از سرگیجهی مرکزی احساس میشود.
سرگیجهی محیطی نتیجه مشکلی در گوش داخلی است که تعادل را کنترل میکند.
سرگیجهی مرکزی به مشکلات درون مغز، مخچه یا ساقهی مغز اشاره دارد.
میگرن، سکتهی مغزی، ضربهی مغزی، نوروم آکوستیک (تودهی خوش خیم در عصب وستیبولوکوکلئار در نزدیکی گوش داخلی)، مالتیپل اسکلروزیس و تومورهای مغزی میتوانند باعث سرگیجهی مرکزی شوند.
گاهی اوقات علائم دیگری با سرگیجه همراه هستند.
مانند: از دست دادن شنوایی در یک گوش، شنیدن صدای زنگ در گوش، نیستاگموس (حرکت غیرقابل کنترل چشمها، معمولاً از یک طرف به طرف دیگر) و اختلال در تمرکز چشمها.
سرگیجه در هر سنی میتواند اتفاق بیفتد اما در افراد با سن ۶۵ سال به بالا شایعتر است.
سرگیجه میتواند دلایل مختلفی داشته باشد. افت ناگهانی فشار خون یا کمبود آب بدن باعث سرگیجه میشوند.
چه اندامهایی در حفظ تعادل نقش دارند؟
حس تعادل شما به ترکیبی از قسمتهای مختلف سیستم حسی شما بستگی دارد. این موارد شامل موارد زیر هستند:
چشمها: که به شما کمک میکنند تا موقعیت فضایی بدن و نحوهی حرکت آن را مشخص کنید.
اعصاب حسی: که پیامهایی را در مورد حرکات و موقعیتهای بدن به مغز شما ارسال میکنند.
گوش داخلی: که در آن سنسورهایی وجود دارد که به تشخیص گرانش و حرکت عقب و جلو کمک میکنند.
ساختار گوش
برای درک بهتر سرگیجه، درک آناتومی گوش مفید است. امواج صوتی از طریق کانال گوش بیرونی به پردهی گوش میرسند و باعث ارتعاش پردهی صماخ میشوند. این ارتعاشات از طریق سه استخوانچهی کوچک به نام چکشی، سندانی و رکابی (که در گوش میانی قرار دارند) به حلزون گوش و سپس به عصب دهلیزی می رسند. در نهایت این سیگنالها به مغز میرسند.
اما گوش داخلی در شنوایی نقشی ندارد و وظیفهی حفظ تعادل را برعهده دارد. گوش داخلی از سه کانال نیم دایرهای تشکیل شده است که در زوایای مناسب با یکدیگر قرار دارند. این مجاری نیم دایره، دارای سلولهای عصبی حساس به شکل مو هستند که مانند ژیروسکوپ بدن عمل میکنند. حرکت مایعی که درون کانالهای نیم دایرهای وجود دارد، باعث تحریک این سلولهای مو مانند میشود. این سیستم با کمک گیرندههای بینایی و گیرندههای حسی در بدن، به حفظ تعادل کمک میکند. اختلال در این مسیر منجر به سرگیجه میشود.
دلایل ایجاد سرگیجه
سرگیجه دلایل مختلفی میتواند داشته باشد که در زیر به توضیح آنها میپردازیم.
سرگیجهی وضعیتی حملهای خوش خیم (BPPV)
سرگیجهی وضعیتی حملهای خوش خیم، شایعترین شکل سرگیجهی محیطی محسوب میشود. این نوع سرگیجه به شکل دورههای مکرر و کوتاه بروز میکند. حرکات خاصی از سر نیز باعث ایجاد BPPV میشود. تصور میشود که این امر به دلیل خرد شدن قطعات کوچکی در مجرای گوش داخلی و تحریک موهای کوچک گوش داخلی اتفاق میافتد. این موضوع فرد را گیج میکند و باعث احساس سرگیجه میشود.
لابیرنتیت یا التهاب لابیرنت
التهاب لابیرنت باعث سرگیجه یا احساس چرخش میشود، در حالی که شما حرکت نمیکنید و ثابت هستید. عفونت گوش داخلی نیز باعث این شکل از سرگیجه میشود. عفونت گوش داخلی اغلب به همراه علائم دیگری مانند تب و درد گوش نیز دیده میشود. این عفونت در حفرههای پرپیچ و خم درون گوش داخلی ایجاد میشود. یک بیماری ویروسی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا میتواند باعث این عفونت شود. عفونت باکتریایی گوش نیز گاهی اوقات علت این نوع سرگیجه است.
نوریت وستیبولار
نوریت وستیبولار باعث نوعی سرگیجه با شروع ناگهانی میشود. این سرگیجه ممکن است باعث بی ثباتی، درد گوش، حالت تهوع و استفراغ شود. نوریت وستیبولار به علت گسترش عفونت به عصب دهلیزی، که تعادل را کنترل میکند، ایجاد میشود. این حالت معمولاً به دنبال عفونت ویروسی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا دیده میشود.
بیماری منیر
تجمع مایع در گوش داخلی یا سیستم اندولنفاتیک باعث بیماری منیر میشود. علت این تجمع شناخته شده نیست. بیماری منیر باعث سرگیجهی ناگهانی میشود که میتواند تا ۲۴ ساعت ادامه داشته باشد. سرگیجه اغلب به حدی شدید است که باعث تهوع و استفراغ میشود. بیماری منیری همچنین باعث کاهش شنوایی، شنیدن صدای زنگ در گوش و احساس پر بودن گوش میشود.
کلستاتوم
کلستاتوم به معنای رشد غیر سرطانی پوست در گوش میانی است و معمولاً به دلیل عفونت مکرر ایجاد میشود. با رشد این توده در پشت پردهی گوش، به ساختارهای استخوانی گوش میانی آسیب وارد میشود و میتواند منجر به کم شنوایی و سرگیجه شود.
میگرن
افرادی که به میگرن مبتلا هستند، ممکن است دورههایی از سرگیجه را تجربه کنند حتی اگر دچار سردرد شدید نشوند. حدود ۴۰ درصد از افرادی که میگرن دارند، سرگیجه را تجربه میکنند. این حملههای سرگیجه ممکن است چند ساعت به طول انجامد و با سردرد و همچنین حساسیت به نور و صدا همراه باشد.
مشکلات گردش خون
اگر قلب به اندازهی کافی خون را به مغز نرساند، احساس سرگیجه، ضعف یا خستگی میکنید. افت شدید فشار خون سیستولیک، ممکن است بعد از نشستن سریع یا ایستادن خیلی سریع ایجاد شود.
گردش خون ضعیف
مشکلاتی مانند کاردیومیوپاتی، حملهی قلبی، آریتمی قلبی و حملهی ایسکمیک گذرا میتوانند باعث سرگیجه شوند. کاهش حجم خون ممکن است باعث کاهش جریان خون به مغز یا گوش داخلی شود. در نتیجه سرگیجه ایجاد میشود.
مشکلات عصبی
برخی از اختلالات عصبی مانند بیماری پارکینسون و مولتیپل اسکلروز، میتوانند منجر به از دست رفتن تدریجی تعادل شوند.
داروها
سرگیجه میتواند یک عارضهی جانبی برخی از داروهای خاص باشد. داروهایی مانند داروهای ضد تشنج، داروهای ضد افسردگی، و آرام بخش. اگر فشار خون بالا دارید، داروهای کاهش فشار خون ممکن است باعث سرگیجه شوند.
اختلالات اضطرابی
برخی از اختلالات اضطرابی ممکن است باعث ایجاد سرگیجه شوند. اختلالاتی مانند حملات وحشت، ترس از ترک خانه یا ترس از قرار گرفتن در فضاهای بزرگ و باز (آگورافوبیا).
کاهش سطح آهن (کم خونی)
در صورت کم خونی ممکن است همراه با سرگیجه علائم دیگری نیز مشاهده شوند شامل خستگی، ضعف و رنگ پریدگی پوست.
افت قند خون (هیپوگلیسمی)
اگرچه این حالت معمولا در افرادی که مبتلا به دیابت هستند، رخ میدهد اما در سایرین نیز دیده میشود. سرگیجه ممکن است همراه با تعریق و اضطراب باشد.
مسمومیت با مونوکسید کربن
علائم مسمومیت با مونوکسید کربن اغلب شامل سردرد، سرگیجه، ضعف، مشکلات گوارشی، استفراغ، درد قفسهی سینه و سردرگمی است.
گرمای بیش از حد و کمبود آب بدن
اگر در هوای گرم فعال هستید یا به اندازه کافی مایعات نمینوشید، ممکن است از گرمای بیش از حد (هایپرترمی) یا از کمبود آب بدن احساس سرگیجه کند. کم آبی بدن که به دنبال از دست دادن فقط ۱ تا ۲ درصد از وزن بدن میتواند باعث سرگیجه شود. حتی کمبود خفیف آب بدن، سرگیجه ایجاد میکنید. از طرف دیگر، کمبود آب بدن میتواند باعث افت فشار خون و در نتیجه، سرگیجه شود. برخی رژیمهای غذایی هم باعث کم آبی بدن میشوند.
سرگیجهی صبحگاهی
سرگیجهی صبحگاهی چیزی است که برای بسیاری از افراد اتفاق میافتد و دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. اگر صبح درست بعد از بیدار شدن از خواب سرگیجه دارید، علت میتواند تغییر ناگهانی وضعیت بدن باشد زیرا بدن شما از حالت خوابیده به حالت ایستاده تغییر میکند.
سرماخوردگی و سینوسها
اگر مشکل سرماخوردگی یا سینوسی دارید، حتما متوجه شدهاید که سرگیجه بدتر میشود. زیرا مایع و تورم زیادی در سینوسها وجود دارد. تورم این سینوسها که به گوش داخلی مرتبط هستند، باعث سرگیجه میشوند.
آپنهی خواب
اگر دچار آپنهی خواب هستید یا شریک زندگی تان به شما اطلاع داده است که شما زیاد خروپف میکنید، ممکن است الگوهای تنفس شبانهی شما مقصر سرگیجهی صبحگاهی باشند. آپنهی خواب در واقع یک وضعیت انسداد تنفسی است. به این معنی که تنفس به طور موقت در شب متوقف میشود. این اختلال در تنفس میتواند منجر به کاهش میزان اکسیژن خون شود. در نتیجه صبح که از خواب بیدار شوید سرگیجه خواهید داشت.
کمبود ویتامین B12
کمبودهای این ویتامین ضروری، میتواند منجر به تعدادی از مشکلات عصبی از جمله احساس عدم تعادل، افت فشار خون و کاهش جریان خون به مغز شود. منابع غنی ویتامین B12 شامل گوشت، محصولات لبنی و غلات صبحانه غنی شده هستند.
بیماری قلبی
گاهی اوقات سرگیجه نشانهی بیماری قلبی است. از مشکلات قلبی میتوان به تنگی دریچههای قلبی، فیبریلاسیون دهلیزی و آترواسکلروز اشاره کرد. این مشکلات، جریان خون به مغز را کاهش میدهند.
عوامل خطر ابتلا به سرگیجه چیست؟
آسیبهای وارده به سر ممکن است خطر ابتلا به سرگیجه را افزایش دهند.
عفونت گوش ممکن است عصب دهلیزی را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به لابیرنتیت شود.
سرگیجه ممکن است عارضهی جانبی بسیاری از داروها از جمله برخی داروهای ضد انعقاد خون، داروهای ضد افسردگی، داروهای فشار خون، داروهای ضد افسردگی و حتی آسپرین باشد.
در برخی افراد، نوشیدن الکل میتواند باعث سرگیجه شود.
به نظر میرسد زنان مسن کمی بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند.
وجود بیماریهای قلبی عروقی به ویژه در افراد مسن.
سرگیجه در دوران بارداری
حالت تهوع و سرگیجه از مشکلات شایع در دوران بارداری است. به نظر میرسد تغییرات هورمونی در این موضوع نقش دارند. محققان معتقدند که تغییرات هورمونی در دوران بارداری باعث ایجاد تغییراتی در گوش داخلی میشود. با گذشت زمان و پیشرفت بارداری، علائم تهوع و سرگیجه بهبود مییابد. مشکلات تعادل در بارداری نیز میتواند ناشی از تغییر در وزن بدن و وضعیت بدنی در دوران بارداری باشد.
سرگیجه چگونه تشخیص داده میشود؟
روشهای مختلفی وجود دارد که پزشک میتواند وجود سرگیجهی محیطی و مرکزی را تشخیص دهد. معاینهی گوش برای بررسی علائم عفونت و راه رفتن در یک خط مستقیم برای معاینهی تعادل، توسط پزشک بررسی میشود.
تشخیص سرگیجهی مرکزی
پزشک از فرد میخواهد که بایستد و بازوهای خود را در کنار پاهایش قرار دهد و سپس چشمهای خود را ببندد. اگر فرد پس از بستن چشمها تعادل خود را از دست داد، علت سرگیجه میتواند به دلیل وجود مشکل در سیستم عصبی مرکزی باشد.
تشخیص سرگیجهی محیطی
در آزمایش بعدی، پزشک از فرد میخواهد تا با چشمان بسته، ۳۰ ثانیه راه برود. اگر فرد از مسیر منحرف شود یا تعادل خود را از دست دهد، ممکن است نشان دهندهی ضایعهای در گوش داخلی باشد، که باعث سرگیجهی محیطی میشود.
تشخیص سرگیجهی وضعیتی حملهای خوش خیم
اگر پزشک به سرگیجهی وضعیتی حملهای خوش خیم شک دارد، ممکن است مانور دیکس هالپیک (Dix-Hallpike) را انجام دهد. در طی این تست، پزشک شما را به سرعت از حالت نشسته به حالت دراز کشیده منتقل میکند، در حالی که سر شما در پایینتر از بدن شماست. در این حالت باید چشم خود را باز نگه دارید تا پزشک بتواند حرکات چشم شما را ردیابی کند. این مانور باعث ایجاد سرگیجه در افراد مبتلا به سرگیجهی وضعیتی حملهای خوش خیم میشود.
تستهای آزمایشگاهی
الکترونیستاگموگرافی یا ارزیابی الکتریکی سرگیجه میتواند به تمایز بین سرگیجهی محیطی و مرکزی کمک کند اما به طور معمول انجام نمیشود.
با توجه به نتایج معاینه و آزمایشات گفته شده، پزشک آزمایشات تصویربرداری مانند سی تی اسکن و MRI از مغز و گردن را درخواست میکند تا سایر علل سرگیجه را رد کند.
چگونه میتوان از حملات سرگیجه جلوگیری کرد؟
معمولا سرگیجهی اولیه قابل پیشگیری نیست، اما برخی رفتارهای خاص میتوانند به جلوگیری از حملهی دیگر سرگیجه کمک کنند. میتوانید با اجتناب از چراغهای روشن و چشمک زن، حرکت سریع سر، خم شدن بیش از حد، زل زدن و نگاه کردن طولانی مدت، از سرگیجه جلوگیری کنید.
گزینههای درمانی سرگیجه
بسیاری از موارد سرگیجه در طی چند روز به طور خود به خود برطرف میشوند. پیشگیری از سرگیجه ممکن نیست. با این وجود، سبک زندگی سالم میتواند احتمال تکرار حملات را کاهش دهد.
کنترل عوامل خطر سکتهی مغزی، ممکن است خطر ابتلا به سرگیجهی مرکزی را کاهش دهد. شامل کنترل فشار خون بالا، کنترل دیابت، کنترل کلسترول و اجتناب از محصولات تنباکو است.
داروهای درمان سرگیجه
برخی داروها ممکن است به متوقف کردن سرگیجه کمک کنند. رایجترین داروهای تجویز شده برای سرگیجه عبارتند از:
آنتی بیوتیکها (برای درمان عفونتهای گوش)
آنتی هیستامینها
پروکلرپرازین (برای تسکین حالت تهوع)
بنزودیازپینها: داروهای ضد اضطرابی که میتوانند علائم سرگیجه را تسکین دهند. دیازپام (Valium) و آلپرازولام (Xanax) در کلاس داروهایی بنام بنزودیازپینها قرار دارند.
درمان مینیر
افراد مبتلا به بیماری Meniere معمولاً از دارویی بنام بتاهیستین (Betaserc) استفاده میکنند که میتواند به کاهش فشار مایعات در گوش داخلی و تسکین علائم سرگیجه کمک کند. محدود کردن میزان مصرف سدیم و استفاده از داروی ادرارآور برای کاهش سطح مایعات در درمان افراد مبتلا به بیماری منیر باید مورد توجه قرار گیرد.
مانورهای فیزیوتراپی
دو مانور اصلی، مانور اپلی و مانور برانت-داروف، فیزیوتراپی برای درمان علائم سرگیجهی وضعیتی حملهای خوش خیم استفاده میشوند. سعی کنید به کمک پزشک این تکنیکها را به درستی انجام دهید. این مانورها شامل موارد زیر هستند:
مانور اپلی (Epley)
به طور معمول، پزشک مانور Epley را انجام میدهد. زیرا به حرکت سریع و چرخاندن سر نیاز دارد. حرکات خاص سر منجر به حرکت کریستالهای موجود در کانال گوش داخلی میشود. و به بهبود سرگیجهی وضعیتی حملهای خوش خیم کمک میکند.
از آنجا که این حرکات در ابتدا میتواند به وخیمتر شدن سرگیجه منجر شود. باید توسط یک متخصص حرفهای یا فیزیوتراپیست انجام شوند. انجام این مانور برای افرادی که مشکل گردن یا کمر دارند توصیه نمیشود.
اگر سرگیجه از گوش سمت چپ آغاز شده است:
روی لبهی تخت بنشینید. سر خود را ۴۵ درجه به سمت چپ بپیچید.
در همین حالت که سر همچنان در زاویهی ۴۵ درجه قرار دارد سریع بر روی پشت خود دراز بکشید.
۳۰ ثانیه صبر کنید تا سرگیجه متوقف شود.
بدون بالا بردن سر، سر را ۹۰ درجه به سمت راست بچرخانید. ۳۰ ثانیه صبر کنید.
سر و بدن خود را از طرف آن به سمت راست بچرخانید ، بنابراین به کف نگاه می کنید. ۳۰ ثانیه صبر کنید.
سپس به آرامی بنشینید، اما چند دقیقه روی تخت بمانید.
اگر سرگیجه از گوش راست شروع شده است، این تمرینات را معکوس کنید.
این حرکات را قبل از رفتن به رختخواب هر شب، سه بار انجام دهید، تا زمانی که ۲۴ ساعت بدون سرگیجه باشید.
مانور برانت-داروف (Brandt-Daroff)
میتوانید مانور برانت-داروف را در خانه انجام دهید.
این مانور به کاهش علائم سرگیجهی وضعیتی حملهای خوش خیم کمک میکند.
برای انجام تمرینات برانت-داروف مراحل زیر را به ترتیب انجام دهید:
در لبهی تخت و نزدیک به وسط بنشینید به طوری که پاها آویزان باشند.
به سمت راست خود دراز بکشید و سر خود را به سمت سقف بپیچید. حداقل ۳۰ ثانیه در این وضعیت باقی بمانید.
به حالت ایستاده برگردید و به مدت ۳۰ ثانیه مستقیماً به جلو خیره شوید.
این مراحل را تکرار کنید، ولی این بار به سمت چپ خود دراز بکشید.
برای کسب نتیجهی بهتر، باید روزانه چندین بار این مانور را تکرار کنید.
زمان انتظار برای رفع سرگیجه ممکن است بهترین گزینه برای برخی از افراد باشد.
سرگیجه میتواند در عرض چند ساعت، دقیقه یا حتی چند ثانیه تسکین یابد.
در این موارد، بهتر است قبل از اینکه گزینهی درمانی دیگری را امتحان کنید، منتظر بمانید تا بدن، خود را اصلاح کند.
سایر روشهای درمانی
اجتناب از کافئین، شکلات، الکل و سیگار کشیدن.
هنگام احساس سرگیجه شدید، در یک اتاق آرام و تاریک دراز بکشید.
به محض اینکه احساس سرگیجه ظاهر شد، بنشینید.
استفاده از عصا در هنگام پیاده روی (در صورت لزوم).
قرار دادن دو یا چند بالش زیر سر، در هنگام خواب.
روشن کردن چراغ هنگام بلند شدن از خواب در شب، برای جلوگیری از افتادن.
در صورت وجود سرگیجه، از رانندگی خودداری کند.
درمان فشاری، که شامل قرار دادن یک وسیله بر روی گوش است.
تزریق کورتیکواستروئید در گوش میانی.
جراحی
اگر روشهای درمانی موثر نباشد ممکن است عمل جراحی ضروری باشد. جراحی در درمان سرگیجهی وضعیتی حملهای خوش خیم (BPPV) و نوروم آکوستیک مناسب هستند.
مراقب باشید !
به طور کلی، در صورت تجربهی این موارد به پزشک مراجعه کنید. هرگونه سرگیجهی مکرر، ناگهانی، شدید، طولانی مدت و غیر قابل توضیح.
اگرچه سرگیجه علامتی از بیماری جدی نیست. اما در صورت تجربهی سرگیجه به همراه هر یک از موارد زیر سریعاً به پزشک مراجعه کنید:
یک سردرد جدید، متفاوت یا شدید
تب
دوبینی بینایی یا از دست دادن بینایی
از دست دادن شنوایی
مشکل در صحبت کردن
ضعف پا یا بازو
از دست دادن هوشیاری
افتادن یا مشکل در راه رفتن
بی حسی یا سوزن سوزن شدن